برای این که خون در شریانها جاری شود و موادغذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد که خون را به گردش درآورد. این نیرو، فشار خون نامیده میشود. انقباض و انبساط عضلات قلب و شریانها این نیرو را ایجاد میکند. در صورتی که شریانهای بدن، توانایی انقباض و انبساط طبیعی خود را به دلیل رسوب چربی ها در دیوارة شریان از دست بدهند، فشار خون بالا میرود. در این وضعیت، قلب نیز باید با شدت و قدرت بیشتری فعالیت کند. مقدار فشار خون باید بر اساس چند اندازه گیری دقیق که در موقعیتهای جداگانه و در طول یک دورة زمانی اندازه گیری شده است، تعیین شود. اگر فشار خون یک فرد به طور دایمی بالاتر از حد طبیعی باشد، اصطلاحا میگویند او به فشار خون بالا یا پرفشاری خون مبتلا شده است.

 

نواع فشار خون بالا

 در یک تقسیم بندی کلی میتوان فشار خون بالا را به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم کرد:

فشار خون بالای اولیه: در فشار خون بالای اولیه- که 95 درصد بیماران مبتلا به پرفشاری خون را شامل میشود- علت فشار خون بالا مشخص نیست و عوامل خطرسازی مانند سن بالا، جنسیت مردانه، مصرف بیش از حد نمک، چاقی، دیابت و سابقة خانوادگی را در شکل گیری آن دخیل میدانند.

فشار خون بالای ثانویه: در فشار خون بالای ثانویه- که 5 درصد بیماران مبتلا به پرفشاری خون را شامل میشود- علت فشار خون بالا اختلال در کار یکی از عوامل تنظیم کنندة فشار خون (مانند تغییر در ترشح هورمونها و یا عملکرد کلیه ها و غدد فوق کلیوی) است. از آنجا که در چنین وضعیتی ممکن است درمان بیماری ایجادکنندة فشار خون بالا به برطرف شدن قطعی این عارضه منجر شود و برای همیشه بیمار را بهبود بخشد، توجه خاص به این گروه از بیماران و تشخیص سریع و صحیح بیماری آنها اهمیت دارد.

عوامل خطر بیماری فشار خون بالا

 عوامل زمینه سازی وجود دارند که میتوانند به افزایش احتمال بروز فشار خون بالا در افراد منجر شوند. به این عوامل، عوامل خطر فشار خون گفته میشود. مهمترین عوامل خطر بیماری فشار خون بالا عبارتند از:

علایم فشار خون بالا

فشار خون بالا معمولا علامتی ایجاد نمی کند. به همین دلیل به فشار خون بالا "قاتل خاموش" هم میگویند. تنها در برخی موارد، فشار خون با علایمی همچون سردرد در ناحیه پس سر، سرگیجه، تاری دید، تپش قلب، خستگی زودرس، تنگی نفس شبانه و یا تنگی نفس هنگام فعالیت، درد قفسه سینه، ادرار کردن بیش از یک بار در طول شب همراه است.

عوارض فشار خون بالا

 فشار خون بالا، در صورتی که به موقع و به درستی کنترل و درمان نشود، ممکن است به بیماریهای دیگری منجر شود. به این بیماریها، عوارض فشار خون بالا اطلاق میشود. برخی از مهمترین عوارض فشار خون بالا از این قرارند:

خطر بروز سکته قلبی و مغزی در افرادی که فشار خون بالا دارند، بیشتر است.

خطر بروز سکته های قلبی عروقی در افرادی که فشار خون بالا دارند، بیشتر است.

فشار خون بالا در صورتی که کنترل نشود، به رگهای مغز، قلب، کلیه و چشم آسیب میرساند.

راهکارهای تغذیه ای برای کاهش فشار خون

 حذف نمکدان از سفره، امری ضروری است و میتوان با جایگزین کردن نمک با چاشنی ها و ادویه ها طعم غذا را بهتر کرد. مصرف نمک را در برنامه غذایی باید محدود کرد. پیاز و سیر از موادغذایی خوش طعم و جایگزین خوبی برای نمک هستند. از خوردن تنقلات شور مثل چیپس، انواع پفک، خیارشور و شور سبزی ها خودداری کنید و از محصولات کم نمک یا بی نمک مانند غلات یا سبزی های آماده بدون نمک استفاده کنید. هنگام طبخ غذا، به جای نمک از ادویه استفاده کنید. غذاها را با انواع چاشنی نظیر ادویه، لیمو ترش تازه، آبغوره، نارنج یا سرکه خوش طعم کنید. از مرغ، ماهی و گوشت لخم تازه به جای انواع دودی، کنسرو یا فرآوری شده استفاده کنید. در صورت استفاده از غذاهای کنسروی، غذاهای کنسرو شده مانند زیتون و نخود فرنگی را بشویید تا مقداری از نمک آن خارج شود. به برچسب های روی بسته بندی مواد غذایی دقت و توجه کنید زیرا مقدار سدیم (نمک) در محصول مربوطه را نشان میدهد.

درمان بیماری فشار خون بالا

به طور کلی، درمان بیماران مبتلا به فشار خون بالا معموال به صورت ترکیبی از درمان غیردارویی و درمان دارویی است. درمان بیماری فشار خون بالا علاوه بر درمان دارویی، به اصلاح شیوة زندگی نیز نیاز دارد.

درمان غیر دارویی

·         مهمترین بخش مراقبتهای غیردارویی، سالم سازی شیوة ناسالم زندگی است. اصلاح شیوة زندگی هم در پیشگیری اولیه از بروز فشار خون بالا و هم در کنترل و کاهش فشار خون در بیماری فشار خون بالا نقش مهمی دارد. اصلاح شیوة زندگی، فشار خون را پایین می آورد. مهمترین اصلاحاتی که باید در شیوة زندگی مبتلایان به این بیماری و افرادی که قصد پیشگیری از ابتلا به این بیماری دارند، صورت گیرد؛ از این قرارند

·         : تغییر الگوی تغذیهای: کاهش مصرف چربی، مصرف روغن مایع به جای روغن جامد، افزایش مصرف انواع سبزیها و میوه ها، کاهش مصرف نمک و غذاهای شور، پخت غذا به روش های صحیح مانند بخارپز یا آبپز و حتی المقدور پرهیز از سرخ کردن غذاها.

·          افزایش فعالیت بدنی و انجام ورزش روزانه و منظم برای مبارزه با کم تحرکی.

·         ترک مصرف الکل

·         کاهش وزن 

درمان دارویی

درمان دارویی بنا به تصمیم پزشک برای کسانی تجویز میشود که فشار خون آنها بعد از رعایت درمان غیردارویی و اصلاح شیوة زندگی همچنان بالا باشد. میزان فشار خون بیمار و وجود عوامل خطرساز دیگر همراه با فشار خون بالا مثل دیابت، چاقی، اختلال چربی خون و... در تصمیم گیری پزشک برای شروع درمان دارویی تأثیر دارد. به بیان دیگر، اگر فردی فشار خون 150 بر روی 90 میلیمتر جیوه داشته باشد و به دیابت هم مبتلا باشد، پزشک احتمالا سریعتر درمان دارویی را برای او شروع میکند. درمان دارویی باید همراه با توصیه به تغییر شیوة زندگی و اصلاح سبک زندگی باشد. ممکن است مصرف برخی داروهای فشار خون با عوارضی مانند سرگیجه، خواب آلودگی، تنگی نفس شدید، تپش قلب، تهوع، استفراغ و حساسیت همراه باشد. در این صورت باید عوارض را حتما به پزشک اطلاع داد تا اقدام مناسب برای رفع آن عوارض صورت گیرد. در چنین وضعیتی نباید داروها را خودسرانه و بدون مشورت با پزشک قطع کرد.

 

توصیه های مهم برای پیشگیری از افزایش فشار خون

 پزشکان در کنار درمان دارویی، توصیه هایی به مبتلایان به بیماری فشار خون بالا ارائه میدهند تا با رعایت آنها بتوانند کنترل بیشتری بر وضعیت فشار خون خود داشته باشند. رعایت این توصیه ها در افراد سالم میتواند به پیشگیری از بروز بیماری فشار خون بالا (پیشگیری اولیه) منجر شود. برخی از مهمترین توصیه های پیشگیرانة فشار خون بالا از این قرارند:

·         فشار خون خود را به طور منظم در منزل اندازه گیری کنید و اگر از حد طبیعی بالاتر است، به پزشک مراجعه کنید.

·         برای اطلاع از وضعیت فشار خون خود در هر ملاقات با کارکنان بهداشتی و یا پزشک، از آنها درخواست کنید فشار خون شما را اندازه گیری کنند. در اندازه گیری فشار خون یادتان باشد که باید از نیم ساعت قبل، از مصرف غذا و نوشیدنی به ویژه قهوه و چای خودداری کنید، فعالیت بدنی نداشته باشید، مثانه تان کاملا ً خالی باشد، سیگار مصرف نکرده باشید و تحت فشارهای عصبی قرار نگرفته باشید.

·         مصرف میوه و سبزی را در وعده های غذایی روزانة خود قرار دهید، زیرا این مواد به علت داشتن پتاسیم میتوانند در کنترل فشار خون بالا نقش مؤثری ایفا کنند.

·         در صورتی که شیوة زندگی شما نامناسب است، با کاهش مصرف سدیم یا نمک و چربی در رژیم غذایی، ترک مصرف دخانیات، کاهش و کنترل چاقی (به خصوص چاقی شکمی)، حفظ وزن مطلوب، افزایش فعالیت بدنی، کنترل قند خون و کنترل اختلالات چربی خون، آن را اصلاح کنید. با اصلاح شیوة زندگی نامناسب میتوانید فشار خون خود را در حد طبیعی حفظ کنید.

تهیه کننده:دکتر علیرضا میراحمدی زاده عضو هیئت علمی گروه اپیدمیولوژی

راضیه السادات عطاپور کارشناس پژوهشی گروه اپیدمیولوژی