مونواکسیدکربن یک گاز بی رنگ و بی بو است که بر اثر احتراق ناقص انواع سوخت ها تولید شده و باعث ایجاد آسیب های جدی در افراد می شود. مسمومیت با مونواکسیدکربن یا گازگرفتگی، شایع ترین علت مرگ ناشی از مسمومیت در کشورهای صنعتی و رو به رشد به ویژه در فصل زمستان می باشد که به خاطر تنفس گاز خطرناک مونواکسیدکربن ایجاد می شود. این مسمومیت به وسیله انواع وسایل گازسوز از جمله بخاری، آبگرمکن، گاز پیک نیک و حتی زغال ایجاد می شود و دلیل آن مسدود بودن دودکش یا تهویه نامناسب یک مکان می باشد. گاز مونواکسیدکربن تولید شده از وسایل مذکور امکان خروج پیدا نکرده، در محیط ساختمان منتشر شده و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ می شود. مرگ بر اثر گازگرفتگی را "مرگ خاموش" می نامند. اهمیت موضوع اینجاست که به دلیل بی رنگ و بی بو بودن به سرعت می تواند علائم مسمومیت را در افراد ایجاد کند. مسمومیت با مونواکسیدکربن می تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود. متاسفانه بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرماخوردگی است و اکثر افراد فکر می کنند به دلیل سردی هوا دچار سرماخوردگی شده اند و سعی در خوابیدن می کنند. ابتلای تمام افراد خانواده به علائمی شبیه به آنفلوانزا، بروز این مسمومیت در افراد را نشان می دهد. علائم اولیه این نوع مسمومیت شامل سردرد، ضعف جسمانی، سرگیجه و بی قراری، تهوع و استفراغ، خواب آلودگی، کسلی و خستگی می باشد که با گذشت زمان و افزایش میزان مسمومیت با مونواکسید کربن، علائم خطرناک تری نظیر کبودی دست، دور لب ها و نوک انگشتان، تنگی نفس و بی هوشی بروز خواهد کرد.

گاز مونواکسید کربن برای هر فردی می تواند خطرآفرین باشد ولی بچه های کم سن، سالمندان، زنان باردار، افراد با بیماری زمینه ای قلبی عروقی (به ویژه بیماری عروق کرونر قلب)، بیماران ریوی و افراد مبتلا به کم خونی، افراد با کاهش سطح هوشیاری از جمله مصرف کنندگان الکل یا داروهای خواب آور بیشتر از سایرین در معرض خطر بروز عوارض حاد یا مزمن گاز مونواکسیدکربن هستند و این افراد ممکن است بدون بروز علائم فوت نمایند.

تشخیص زودرس بسیار اهمیت دارد و به شدت میزان مرگ و میر را کاهش می دهد. در شروع فصل سرما و در صورت استفاده از وسایل گرما زا و یا حضور در کانون آتش سوزی بایستی به فکر مسمومیت با مونواکسید کربن بود.

مهم ترین درمان مسمومیت با مونواکسید کربن، خارج سازی فرد مصدوم از محیط و اکسیژن درمانی است. در صورت مشاهده علائم مسمومیت، بلافاصله باید از محیط آلوده خارج شده و در حالت استراحت و تحت اکسیژن درمانی قرار گرفت. به همین منظور تمامی بیمارانی که این علائم را دارند باید برای درمان با اکسیژن و مراقبت های قلبی و مغزی به بیمارستان منتقل شوند. تمامی افراد در معرض خطر مسمومیت با مونواکسید کربن قرار دارند اما علائم مسمومیت در کودکان، زنان باردار و سالمندان با شدت بیشتری ایجاد می شود و می تواند باعث آسیب های بیشتر و جدی تری شود. به همین منظور در این سه گروه حساس، با هر درجه از مسمومیت انتقال به مراکز درمانی، ضروری است.

برای پیشگیری از مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن، کنترل مسیر و انسداد منافذ دودکش قبل از راه اندازی بخاری بهترین راه پیشگیری از بروز حوادث مسمومیت با مونواکسیدکربن به شمار می رود. دقت و توجه به داغ بودن دودکش نیز بهترین آزمایش سلامت دودکش است. انتهای کلیه دودکش ها باید حداقل یک متر از سطح پشت بام و حداقل یک متر از دیوار جانبی پشت بام فاصله داشته و دارای کلاهک مخصوص برای جلوگیری از بروز خاموشی بخاری و به دنبال آن انتشار گاز مونواکسید کربن باشد. استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد در پیشگیری از این مسمومیت از اهمیت بسزایی برخوردار است و بخاری های بدون دودکش به هیچ عنوان از تولید گاز مونواکسیدکربن جلوگیری نمی کند. رنگ شعله بخاری و وسایل پخت و پز باید آبی باشد. اگر رنگ شعله قرمز، زرد و یا نارنجی باشد، نشانه نقص در سوخت رسانی و کمبود اکسیژن در محیط است. تعمیر وسایل گرمایشی توسط افراد بی تجربه و یا نصب آن ها توسط اعضای خانواده باعث ایجاد خطر می شود.

لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی