تظاهرات مشکلات روانی در افراد مسن، تفاوتی با افراد جوان تر ندارد، ولی بعضی از اختلالات روان پزشکی در سنین پیری شیوع بیشتری دارند که از آن جمله دمانس و دلیریوم شایع تر هستند. در دوران کهولت اختلال های خلقی و سندرم های پارانوئید نیز شایع می باشد.

از آنجا که شیوع اختلالات روانی و به ویژه دمانس با افزایش سن، افزایش می یابد، افزایش نامناسبی در تقاضا برای مراقبت های روانی سالمندان وجود داشته است و همچنان ادامه دارد. تشخیص افتراقی افسردگی و زوال عقل، یکی از موضوعات عمده سالمندی و اختلالات روانی است. اختلالات شناختی در سالمندی، همراه با درمان افسردگی آن ها بهبود می یابد. اخیرا معلوم شده که در مراحل اولیه زوال عقل، به ویژه در سالمندان باهوش، بیمار نخستین فردی است که به تغییرات شناختی خودش، حساس است. زوال عقل منحصرا نشانه سالمندی است. نوعا میزان شیوع زوال عقل خفیف تا شدید در سالمندان، حدود ۵ درصد برآورد شده است. بیماری آلزایمر که تقریبا ۶۰ درصد تمام موارد زوال عقل را دربرمی گیرد، رایج ترین نوع زوال عقل است.

بهترین روش برای تشخیص هر نوع زوال عقل این است که بیمار در طول زمان تحت نظر قرار بگیرد. به طور کلی در طی روند افزایش سن، مغز آدمی دچار برخی تغییرات ساختاری می شود که می توان از این میان به کاهش وزن مغز، کاهش استطاله های عصبی، از دست رفتن انتخابی سلول ها، تشکیل پلاک (مانع) و بروز ایسکمی)کاهش خون رسانی( در نواحی مختلف مغز اشاره نمود. تغییرات روانی حاصل از پیری نیز شامل نقصان عملکرد شعور و حافظه کوتاه مدت می باشند. همچنین شخصیت و طرز تفکر این افراد نیز تغییر می کند)احتیاط، سخت گیری، رهاشدن از قیدوبند محیط اطراف(. مساله مهمی که در میان افراد مسن همیشه باید به آن توجه داشت، عوارض جانبی داروها می باشد. این نوع عوارض در افراد مسن شایع بوده و به همین جهت می بایست به آن ها توجه خاصی مبذول داشت.

اثر تمرین و فعالیت فیزیکی بر اختلالات شناختی

تحقیقات نشان می دهد که تمرین و فعالیت های فیزیکی باعث تغییر اندازه بافت مغز در هر ناحیه ای از آن ازجمله لوب های پیشانی فرونتال، گیجگاهی تمپورالو پاریتال آهیانه و هیپوکامپ ناحیه ای از مغز که در حافظه نقش دارد( می گردد. همچنین عملکرد شناختی افراد ممکن است در هر سنی درصورت تمرین و فعالیت های بدنی افزایش یابد. عملکردهای شناختی بهتر می تواند به حفظ یا افزایش عملکرد حرکتی افراد کمک کند.

معمولا ورزش و فعالیت های فیزیکی ازطریق افزایش جریان خون و اکسیژن به مغز، می تواند سبب بهتر شدن فعالیت سلول های مغزی و عملکرد ذهنی گردد. همچنین برخی از تغییرات در مغز درنتیجه تمرینات و فعالیت های بدنی منظم درارتباط با بهبود کارکرد نورونی، افزایش سیناپس های بیشتر و ایجاد عروق خونی جدید یا آنژیوژنز است. اگر تمرینات و فعالیت فیزیکی به صورت منظم انجام گردد احتمالا در کاهش خطر برخی از انواع دمانس موثر است. تمرین باعث بهبود عملکرد شناختی Cognitive function و افزایش توانایی جهت انجام فعالیت های روزمره در افرادی که دمانس دارند می گردد. همچنین معمولا تمرین و فعالیت های فیزیکی منظم، میزان اختلالات شناختی و مشکلات مربوط به فعالیت های روزمره را در کسانی که علایم دمانس را نشان می دهند، کاهش می‌دهد. عملکردهای شناختی همانند حافظه، توجه و توانایی های زبانی )که معمولا با پیری کاهش پیدا می کنند( درصورت فعالیت های فیزیکی منظم بهبود می یابند. به همین ترتیب کاهش فعالیت بدنی و یک روش زندگی بی تحرک می تواند یک عامل خطر برای ایجاد دمانس با افزایش سن باشد.

از دست دادن حافظه در سالمندان

اگرچه هیچ ضمانتی در مورد جلوگیری برای از دست دادن حافظه یا زوال عقل وجود ندارد؛ اما برخی فعالیت‌ها ممکن است به سالخوردگان کمک کند تا کنترل این موضوع را در دست بگیرند. چنین مشکلاتی می‌تواند در هر سنی برای افراد پدید بیاید. اما تقویت حافظه در سالمندی کاری است که بسیار اهمیت دارد. چون با شروع فراموشی در این سنین و نداشتن توجه به آن‌ها، این معضل می‌تواند هر روز بیشتر شده و شرایط نامطلوبی ایجاد کند. البته باید آگاه باشید که مغز، پتانسیل ایجاد سلول‌های جدید و ارتباطات عصبی را دارد. این قابلیت را نوروپلاستیسیتی می‌نامند که در واقع همان توانایی مغز برای تغییر، رشد و بهبود عملکرد حافظه است. با این حال مغز به محرک‌های مناسب نیاز دارد تا به خوبی تنظیم شود. جای تعجب نیست که شیوه زندگی و عادات روزانه تاثیر زیادی بر سلامت مغز از جمله حافظه دارد. رژیم غذایی ضعیف، کم خوابی، ورزش ناکافی و استرس باعث آسیب به سلامت مغز می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم، تقویت سلامت مغز و حافظه نیز می‌تواند از بروز یا پیشرفت بیماری‌های شناختی مانند آلزایمر و زوال عقل جلوگیری کند.

دکتر عبدالرحیم اسداللهی دکترای تخصصی سالمندشناسی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز