نقش مراقبین و مربیان سلامت در پیشگیری و کنترل پدیکلوزیس (شپش) در دانش آموزان

"به مناسبت هفته بهداشت مدارس"

شپش ها گروهی از بندپایان هستند که در حیوانات و انسان­­ها به صورت انگلی زندگی می­کنند. در انسان 3 گونه شپش به نام شپش سر ، شپش بدن و شپش عانه وجود دارد، شپش سر شایع­ترین نوع شپش به ویژه در گروه سنی 7 تا 11 سال است. آلوده شدن به شپش سر علاوه­بر تماس مستقیم با افراد آلوده ، به صورت غیر مستقیم از راه تماس با وسایل شخصی آلوده مانند شانه یا برس، شال ، مقنعه، روسری، وسایل خواب و حوله نیز صورت می­گیرد. شرایط شیوع شپش سر در اماکن پرجمعیتی مثل مدارس که دانش آموزان در تماس مستقیم و نزدیک با یکدیگر هستند بسیار فراهم است.

 هرچند شپش در انتقال بیماری­های عفونی نقشی ندارد ولی اثرات روحی و اجتماعی قابل توجهی از جمله احساس خجالت، استهزاء، عصبانیت، و متعاقب آن افت تحصیلی و غیبت از مدرسه را در دانش­آموزان در پی دارد. گزش شپش باعث تزریق پروتئین­های موجود در بزاق به بدن میزبان شده که حساسیت، خستگی و بی خوابی را به دنبال دارد. گاهی آلرژی حاد نظیر خارش شدید به دلیل تزریق مکرر بزاق شپش ایجاد می شود. به دلیل خاراندن محل گزش عوامل باکتریایی و قارچی ممکن است باعث آلودگی ثانویه و التهاب گردد.

کنترل و پیشگیری از بیماری معمولا به اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده توسط خود دانش آموزان ازجمله جداسازی و شست­وشوی مرتب لباس­ها و شانه کردن روزانه موهای سر­، و رعایت فاصله اجتماعی نسبت به افراد آلوده بستگی دارد. برای برطرف کردن آلودگی، می توان به انواع شامپوها و لوسیون های مخصوص در بازار (پرمترین ،آنتی لایس هگور، لیندان و ...)اشاره کرد این شپش کش­ها باعـث ازبـین رفـتن کامـل تخـم­های شپش نمی­شوند و تعدادی از تخم­ها پس از طی دوره نهفتگی باز شده و مجدداً سبب آلودگی فرد می­شـوند بنابراین حشره­کشی که به طور کامل بر روی تخـم اثـر داشته باشد، تاکنون کشف نشده اسـت. در­نتیجه استفاده همزمان از روش­های فیزیکی مثل شانه زدن با شانه مخصوص شپش دارای استیل ضد زنگ توصیه می­شود.

 باید توجه داشت درمان فردی در آلودگی به شپش حتی اگر با بهترین روش ها و بطور دقیق نیز انجام شود، تاثیر گذار نیست.  فرد در صورتی­که در مجاورت و تماس نزدیک با یک فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد حداکثر تا دوهفته بعد مجدداً آلوده می­گردد لذا مهمترین اصل در مبارزه با شپش انجام درمان دسته جمعی و همگانی و رفع آلودگی از کلیه وسایل مورد استفاده افراد بصورت همزمان است.

همان طور که اشاره شد مهمترین عوامل موثر در بروز و شیوع بیماری، شلوغی و ازدحام، سطح پایین رعایت اصول بهداشتی، بی توجهی اولیا امور، بخصوص والدین، فقدان دسترسی به مراقبت های بهداشتی ودرمان نامناسب می باشد. در نتیجه،کارکنان بهداشتی، مراقبین سلامت و مربیان بهداشت مدارس می­توانند بیشترین اهمیت را در راهنمایی افراد و خانواده ها به سوی انجام رفتارهای پیشگیری کننده و کنترل و مبارزه با بیماری داشته باشند.

 اجرای برنامه های آموزشی در قالب کارگاه برای دانش آموزان و خانواده های آنان در زمینه پیشگیری و کنترل آلودگی به پدیکوزیس سر، استفاده از توان اجرایی رسانه های ارتباط جمعی در جهت ارتقای آگاهی جامعه ، تدوین، چاپ و تکثیر پوستر و بروشورهای آموزشی و بالا بردن سطح آگاهی های جامعه، بهبود رفتارهای بهداشتی، تشخیص و درمان اپیدمیک مبتلایان (بخصوص در مراکز تجمعی جمعیتی) از راه­های مهم مبارزه با شپش می باشد.

 دکتر مسعودکریمی دانشیار گروه ارتقا سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز