بهداشت بلوغ یکی از مسائل نگران کننده و چالش برانگیز در حوزه سلامت عمومی می باشد که با مشکلاتی از جمله سوء تغذیه، اضافه وزن و چاقی، کمبود ریز مغذی ها به ویژه فقر آهن، بهداشت ضعیف قاعدگی، و عفونت های دستگاه تناسلی در دختران (به ویژه سنین 15 تا 24 سال) شایع است، مشکلات اجتماعی همچون دوستی با افراد ناباب و گروه های مجرم و به دنبال آن رفتارهای جنسی پرخطر، مصرف دخانیات و مواد مخدر همراه است. شواهد نشان می دهد که مشکلات و وضعیت های آسیب‌زای گوناگون مرتبط با بلوغ به خصوص در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته نه تنها سلامت جمعیت جوان بلکه کل جامعه را با تهدید جدی مواجه ساخته اند.

آموزش سلامت، کاربردی ترین راهکار پیشگیرانه

بررسی ها نشان می دهد که درصد بالایی از نوجوانان اطلاعات کافی و صحیح از نحوه ی مدیریت بحران های مرتبط با بلوغ را ندارند. تحقیقی که در تبریز، ارومیه و اردبیل روی 2700 دانش آموز انجام شد، نشان داد که تنها 40 درصد از نوجوانان آگاهی کافی در مورد بلوغ دارند. مرحله ی بحرانی نوجوانی، مستلزم کسب مهارت ها و شایستگی هاست؛ چراکه بسیاری از بیماری ها در بزرگسالی ریشه در دوران نوجوانی دارند. اساس پیشگیری، آموزش است؛ به ویژه در حوزه ی سلامت. از این رو، می توان چنین اظهار نمود که آموزش سلامت یکی از راه های اساسی و پر رونق ارتقای سلامت است که می تواند اساسی ترین نقش را در پیشگیری و رفع مشکلات بلوغ ایفا کند.

آموزش مبتنی بر مربیان همتا

آموزش باید متناسب با گروه هدف طراحی و اجرا گردد. نوجوانان بسیار بیش تر از سایر اقشار جامعه تحت تاثیر همتایان خود قرار می گیرند و در صورت دریافت پیام های بهداشتی از همسالانی که نگرانی ها و فشارهای مشابه ایشان دارند، تغییر رفتار بیش تری خواهند داشت. از این رو، شیوه ی آموزش همتا – راهبر  در میان نوجوانان می تواند رفتارهای خطرناک را کاهش دهد و باعث ارتقا سلامت شود. این استراتژی به طور معمول شامل بکارگیری برخی از اعضای یک گروه در معرض خطر خاص برای آموزش و تشویق سایر اعضا به تغییر رفتارهای پرخطر و حفظ رفتارهای سالم است.

کاربرد نظریه های علوم رفتاری در مداخلات آموزشی

در طراحی مداخلات آموزشی علاوه بر انتخاب یک شیوه ی آموزشی مناسب، کاربرد نظریه ای که مشتق از علوم رفتاری باشد نیز، به عملکرد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت کمک می کند. یکی از نظریه های علمی که تاثیر بسزایی در بهبود دانش و رفتار افراد در محیط اجتماعی شان دارد؛ نظریه شناختی _ اجتماعی می باشد. این نظریه بیان می کند که رفتار انسان تحت تاثیر متقابل عوامل محیطی، عوامل شخصی شناختی و رفتار قرار دارد و تعامل و تأثیر متقابل این سه بعد بر یکدیگر منجر به تغییر رفتار می شود. این نظریه بر پایه ی مولفه هایی استوار است که پرکاربردترین آن ها شامل: دانش، انتظارات پیامد، خودکارآمدی، حمایت اجتماعی و خود کنترلی می باشد.

 طراحی  واجرای جلسات آموزش مرتبط با بلوغ بر اساس شیوه ی آموزشی همتا – راهبر مبتنی بر سازه های نظریه ی شناختی – اجتماعی با پیامدهای مفیدی از جمله:

0. بهبود و افزایش دانش نوجوانان
1. اصلاح و بهبود انتظارات نوجوانان از پیامدهای ناشی از رفتار بلوغ
2. تقویت باور نوجوانان در زمینه ی توانایی تغییر رفتار (خودکارآمدی)
3. تقویت توانایی کنترل فرد در برابر وسوسه ها و تکانه ها (خودکنترلی)
4. افزایش حمایت اجتماعی فرد از طرف خانواده، دوستان و سایر اطرافیان
5. bsp;     حذف رفتار پرخطر بلوغ  و افزایش رفتار های سالم

نوجوانان باید تغییرات عمیقی را که تجربه می‌کنند، درک کنند و به مهارت‌های مقابله با آن از جمله مهارت " نه گفتن"، تفکر خلاق و مهارت حل مسئله مجهز شوند. تا قادر باشند، تصمیمات مستقل بگیرند و به فشار همسالان، خانواده، جامعه و رسانه ها پاسخ بهتری بدهند. بنابراین، هدف از کسب این مهارت ها افزایش عزت نفس، اعتماد به نفس و رفتار سلامت جویانه ی آن ها است. کسب مهارت جز از طریق آموزش امکان پذیر نمی باشد.

این مطلب از از پایان‌نامه‌ی خانم " خدیجه رضوانی" دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت به راهنمایی دکتر "محمدحسین کاوه" و با عنوان" بررسی تأثیر مداخله آموزشی همتا - راهبر بر رفتارهای مرتبط با بهداشت بلوغ و تعیین‌‌کننده های آن در  دختران دبیرستانی گناوه، ایران؛ کاربردی از نظریه ی شناختی- اجتماعی (SCT)" استخراج گردیده است.