استفاده از حشرات در درمان بیماری‌ها یا حشره‌درمانی (Entomotherapy)  شاخه‌ای از طب سنتی و مردم‌نگارانه است که سابقه‌ای هزاران‌ساله در فرهنگ‌های باستانی دارد. واژه‌ی Entomotherapy از دو واژه یونانی "Entomon" به معنی حشره و "Therapy" به معنی درمان گرفته شده و اشاره به کاربرد دارویی حشرات و فرآورده‌های آن‌ها دارد. از دوران باستان تا امروز، در بسیاری از تمدن‌ها از جمله مصر، چین، هند، یونان، ایران و کشورهای آفریقایی، گونه‌های متنوعی از حشرات برای درمان بیماری‌های مختلف به کار رفته‌اند. در پاپیروس ایبرس متعلق به قرن شانزدهم پیش از میلاد، از برخی حشرات به عنوان عوامل درمانی نام برده شده است. همچنین در چین باستان از کرم ابریشم برای درمان بیماری‌های ریوی استفاده می‌شده و در اروپا سوسک‌ها و سوسری‌ها در درمان روماتیسم، صرع و کم‌خونی کاربرد داشته‌اند.

حشرات به واسطه‌ی دارا بودن ترکیبات زیستی فعال نظیر پپتیدهای ضدمیکروبی، آنزیم‌های ضدانعقاد، پروتئین‌های ضدسرطان و مواد ضدالتهابی، پتانسیل بالایی در درمان بیماری‌ها دارند. امروزه نیز با گسترش بیماری‌های نوپدید و افزایش مقاومت میکروبی، توجه به منابع دارویی نوین مانند حشرات افزایش یافته است. به عنوان نمونه، زهر زنبور عسل دارای خواص ضدالتهابی است و در درمان بیماری‌های خودایمنی و دردهای مفصلی به کار می‌رود. همچنین لاروهای استریل ‌شده مگس‌ها برای تمیزسازی زخم‌های عفونی استفاده می‌شوند، روشی که در پزشکی نوین نیز پذیرفته شده است.

کاربرد درمانی حشرات بسیار گسترده است. برای مثال، از گونه‌های مختلف جیرجیرک برای درمان اسهال خونی، از مانتیس در رفع زگیل، و از مورچه‌های برگ‌خوار در درمان سرگیجه استفاده می‌شود. همچنین گونه‌هایی از مگس، زنبور بی‌نیش، سوسک زمینی، کفشدوزک، و ساس‌ها در درمان بیماری‌هایی چون آسم، زخم، بیماری‌های پوستی، کم‌خونی، عفونت‌های ادراری و حتی پنومونی به کار می‌روند. در ایران نیز نمونه‌هایی از حشره‌درمانی در طب سنتی دیده می‌شود، مانند استفاده از زالو، مصرف خوراکی جیرجیرک و زنجره برای کاهش درد در کرمان، یا بهره‌گیری از مورچه برای بستن زخم‌ها در شرایط اضطراری کوه‌نوردی.

با وجود کاربردهای فراوان، این حوزه هنوز در بسیاری از نقاط جهان به دلیل نگرش منفی مردم نسبت به حشرات مورد غفلت قرار گرفته است. در حالی که قرن بیست‌و‌یکم با تهدیدات ناشی از بیماری‌های عفونی نوظهور مواجه است، استفاده دارویی از حشرات می‌تواند بستری ارزشمند برای کشف داروهای جدید و مکمل طب مدرن فراهم سازد. بنابراین، سرمایه‌گذاری علمی، فرهنگی و بهداشتی در این زمینه می‌تواند به عنوان بخشی از راهبرد آینده‌ی سلامت جهانی تلقی شود.

دکتر عظیم پاکسا – عضو هیات علمی گروه بیولوژی و کنترل ناقلین بیماریها