سالمندی، یک فرآیند اجتناب‌ناپذیر است که معمولاً با سنّ تقویمی سنجیده می‌شود و به افراد 65 ساله یا بیشتر، «سالمند» گفته می‌شود. درحال حاضر، حدود 5/8 درصد از جمعیّت جهان، سالمندان هستند. تخمین زده می‌شود که این تعداد همچنان در حال افزایش باشد و تا سال 2050 به 17 درصد برسد. سالمندان 9% از جمعیّت ایران را در سال 2020 تشکیل می‌دهند که برآورد می‌شود تا سال 2030 به 14% برسد. مطالعات انجام شده در ایران، نشان می‌دهد که با افزایش سن، کیفیّت زندگی در افراد، روند کاهشی دارد. سالمند شدن جمعیّت، باعث افزایش بیماری‌های مرتبط با سالمندی می‌شود، امّا در کنار آن، نیاز عمومی به مراقبت از سالمندان، نظارت، مداخله و حمایت مستمر افزایش می‌یابد که بار مالی و جانی قابل توجّهی را بر دوش افراد و مراقبین آن‌ها می‌گذارد. با توجّه به این واقعیّت که سالمندان، بیشتر تحت‌تأثیر بیماری‌های مزمن قرار می‌گیرند، مراقبت‌های پرستاری، تأثیر مهمّی در زندگی سالمندان و نگرش آنان نسبت به خود و اجتماع خواهد داشت. علاوه بر این، تأثیر عوامل روانی-عاطفی در مواجهه با فرآیند سالمندی، همراه با تغییرات فیزیولوژیکی در طول بیماری، با چالش‌های اجتماعی دیگر، مانند تصویر پیش‌داوری منفی در سالمندان، باعث ضعف شخصیّتی می‌شود. رابطۀ مراقبین سالمند و مددجو با افزایش سن و ناتوانی، می‌تواند منجر به شکل‌گیری یک ارتباط یک طرفه با امکان سلب قدرت تصمیم‌گیری در سالمندان از سوی مراقبین سالمند شود.

 سالمندان در این شرایط به درجۀ بالایی از وابستگی به تیم مراقبین سالمند می‌رسند. پایین بودن پذیرش اجتماعی، همراه با عدم آمادگی متخصّصان بهداشت در برخورد همه جانبه با مسائل سالمندی، محدودیّت‌های جدّی برای رفاه و رضایت آن‌ها از زندگی ایجاد می‌کند. تقاضاهای مختلف برای مراقبت‌های بهداشتی جهانی، مستلزم گفت‌وگوی مبتنی بر احترام به سالمندان، به منظور ایجاد یک رابطۀ اعتماد متقابل و در نتیجه، برنامه‌ریزی است که در آن، راهبردهای مراقبتی به اشتراک گذاشته شود. آگاهی پرستارانی که به تازگی فارغ‌التحصیل شده‌اند، می‌تواند بینش‌هایی را در‌ مورد آنچه که قبل از فارغ‌التحصیلی در ‌مورد کار با افراد سالمند انتظار داشتند، ارائه دهد. مراقبین سالمند، اهمیّت یادگیری دربارۀ افراد سالمند را تا پایان دورۀ تحصیل درنمی‌یابند. وظیفۀ مربیان مراقبین سالمند، تقویت آموزش مراقبت از سالمندان است تا فارغ‌التحصیلان برای کار با جمعیّت سالمند آمادگی لازم را پیدا کنند. آموزش‌های مناسب می‌تواند شامل فعالیّت‌های یادگیری باشد تا کلیشه‌های منفی را در مورد سالمندی از میان بردارد و علاقۀ مراقبان را به افراد سالمند تسهیل نماید. جمعیّت سالمند، همان جمعیّتی است که مراقبین سالمند پس از فارغ التحصیلی با آن‌ها کار می‌کنند؛ در نتیجه این موضوع می‌تواند اهمیّت آموزش را دو‌چندان کند.

اثرات سالمند شدن جمعیّت نه تنها به معنای یافتن ابزار‌های مناسب برای کمک به سالمندان است؛ بلکه به معنای ایجاد راه‌هایی برای مشارکت و ارزش‌گذاری منابع و پتانسیل سالمندان جوان است. موفّقیّت در این زمینه، نیازمند بررسی تأثیر روانی-اجتماعی این تغییر جمعیّتی و ایجاد راه‌هایی برای مشارکت و ارزش‌گذاری منابع و پتانسیل سالمندان جوان می‌باشد. در زمان انتخاب مراقبین سالمند، باید برنامۀ آموزشی مداوم و سیستم عملکردی آن‌ها در نظر گرفته شود. همچنین نگرش مثبت نسبت به سالمندان و مراقبت‌های بهداشتی به عنوان بخشی از صلاحیّت مراقبین سالمند، مورد تأکید است؛ بنابراین برای بهبود عملکرد مراقبین و ایجاد نشانگرهای استاندارد صلاحیّت، ایجاد برخی تغییرات اساسی در مدیریّت منابع انسانی ضروری است. در نهایت، ارزیابی عملکرد مستمر و تدوین دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های مراقبت نیز الزامی است.

 سالمندان، انسان‌هایی محترم و گرانقدر هستند. آنان را می‌توان پاسدار و حافظ میراث گذشتگان، ارزش‌ها و سنّت‌های اصیل فرهنگی دانست. در آثار شاعران و ادیبان ادبیات فارسی، سالمند به عنوان شخصیّتی مثبت، خوب و مظهر نیکی در نظر گرفته شده است. از جمله در مثنوی معنوی، سالمند به عنوان شخصیّتی یک‌وجهی و گاه چندوجهی و با ظرفیّت‌های متفاوت، محور اصلی بسیاری از گفتمان‌ها و توصیفات ادبی است. شاعران و سخنوران بزرگ ادبیات فارسی به قدری سنجیده، اندیشمندانه و هنرمندانه دربارۀ سالمند سخن گفته‌اند که هر مخاطبی را در فهم و پذیرش سخنانشان با خود همراه می‌کنند و مخاطب را وا‌می‌دارند تا به تفاهمی بی‌چون و چرا درباره‌ی آنچه گفته‌اند برسد. از اندیشه‌هایی که از طریق آثار ادبی منتقل می‌شود، پند‌هایی برای زندگی می‌آموزیم و مشتاق به خواندن آن‌ها می‌شویم و هریک از این پندها می‌توانند زمینۀ مناسبی برای آموزش به مراقبین سالمند در جهت رفتار مناسب با سالمندان و احترام به آنان باشد. زندگی روزمرّه و مراقبت در خانه‌های سالمندان باید از دیدگاه افراد سالمند و پرسنل مراقبت‌های بهداشتی مورد توجّه قرار گیرد تا استقلال و مشارکت ساکنان در خانه‌های سالمندان ارتقا یابد. از آنجایی که آگاهی از سوءرفتار، تحت تأثیر دانش، تخصّص و آمادگی مراقبین است، تیم مراقبت و پرستاران به عنوان اوّلین خطّ درمان، مسئول شناسایی و گزارش بدرفتاری‌ها و حمایت از جمعیّت‌های آسیب‌پذیر مانند سالمندان هستند.

این مطلب از از پایان‌نامه‌ی خانم "سیده نجمه حسینی" دانشجوی کارشناسی ارشد سلامت سالمندی به راهنمایی دکتر "عبدالرحیم اسداللهی" و با عنوان" کیفیّت مراقبت و تغییر نگرش دانشجویان کارشناسی پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز، نسبت به دورۀ سالمندی با استفاده از بخش‌هایی از آموزه‌های ادبیات کلاسیک فارسی " استخراج گردیده است.