دیابت نوع 2 یکی از بیماری‌های مزمن با بار بیماری قابل توجه است که مدیریت مؤثر آن مستلزم مشارکت فعال بیمار در فرآیند خودمدیریتی می‌باشد. خودمدیریتی دیابت شامل انجام رفتارهای هدفمند و مستمر مانند رعایت تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و اندازه‌گیری منظم قند خون است که به کنترل بهتر بیماری و پیشگیری از عوارض کمک می‌کند.

نقش تغذیه در خودمدیریتی دیابت

تغذیه مناسب نقش حیاتی در کنترل قند خون دارد. انتخاب رژیم غذایی متعادل که شامل کربوهیدرات‌های پیچیده با شاخص گلایسمی پایین، مصرف مناسب پروتئین و چربی‌های سالم، و محدود کردن قندها و چربی‌های اشباع، می‌تواند نوسانات قند خون را کاهش دهد. همچنین مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر مانند سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل به بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند. آموزش بیمار در شناخت ترکیبات غذایی و برنامه‌ریزی وعده‌ها، از ارکان اساسی مدیریت تغذیه‌ای است.

فعالیت بدنی و کنترل دیابت

ورزش منظم با افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین، به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند. فعالیت‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا، حداقل 150 دقیقه در هفته توصیه می‌شود. همچنین تمرینات مقاومتی می‌توانند توده عضلانی را افزایش داده و متابولیسم گلوکز را بهبود بخشند. فعالیت بدنی منظم علاوه بر کنترل گلوکز، سلامت قلبی عروقی را نیز بهبود می‌بخشد و از بروز عوارض دیابت جلوگیری می‌کند.

پایش منظم قند خون

اندازه‌گیری مرتب سطح قند خون به بیمار این امکان را می‌دهد که تاثیر رژیم غذایی، ورزش و داروها را بر کنترل بیماری ارزیابی کند و در صورت نیاز تغییرات لازم را اعمال نماید. پایش منظم باعث پیشگیری از افزایش یا کاهش قند خون می‌شود و به پزشک در درمان کمک می‌کند. استفاده از دستگاه‌های اندازه‌گیری خانگی و آموزش درست نحوه نمونه‌گیری و ثبت نتایج از اهمیت بالایی برخوردار است.

تئوری عمل منطقی و خودمدیریتی دیابت
مدل تغییر رفتار عمل منطقی (Theory of Reasoned Action) یکی از مدل‌های مهم روان‌شناختی است که توضیح می‌دهد چگونه نگرش‌ها و نگرانی‌های اجتماعی برقصد رفتاری و در نهایت رفتار واقعی فرد تأثیر می‌گذارد. بر اساس این مدل، نگرش مثبت نسبت به تغذیه سالم، ورزش منظم و پایش قند خون، به همراه حمایت‌های اجتماعی (مانند خانواده، گروه‌های حمایتی و کادر درمانی)، موجب تقویت قصد بیمار برای انجام این رفتارها می‌شود. این امر در نهایت موجب بهبود کنترل قند خون و کاهش عوارض مرتبط با دیابت می‌گردد.
خودمدیریتی دیابت مبتنی بر رعایت اصول تغذیه‌ای، فعالیت بدنی منظم و پایش مستمر قند خون، کلید موفقیت در کنترل این بیماری است. در این مسیر، مدل تغییر رفتار عمل منطقی ابزار مؤثری برای فهم و بهبود رفتارهای بیماران از طریق تغییر نگرش‌ها و تقویت حمایت‌های اجتماعی به شمار می‌رود. بنابراین، آموزش‌های هدفمند و مداخلات روان‌شناختی همراه با حمایت‌های پزشکی، نقش اساسی در ارتقاء کیفیت خودمدیریتی دیابت دارند.

مریم سعید فیروزآبادی دانشجوی دکتری آموزش بهداشت و ارتقا سلامت