خانواده نخستین نهاد زندگی اجتماعی کودک است که در شکل گیری عادات، اندیشه ها، رفتار و دیدگاه های اجتماعی او نقش مهمی دارد. به بیان دیگر محیط خانواده اولین محیطی است که الگوهای جسمی، عاطفی و شخصیتی فرد در آن پی ریزی می شود و نقش مهمی در تعالی و پیشرفت فرد ایفا می کند. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباط سالم اعضاء با هم و کمک به استقلال فرزندان است.

نقش خانواده در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان به عنوان اولین و مهم‌ترین محیط تربیتی، بسیار حائذ اهمیت است. این محیط نه تنها بستری برای رشد عاطفی و اجتماعی کودکان فراهم می‌کند، بلکه زمینه‌ساز شکوفایی استعدادها و توانمندی‌های تحصیلی آن‌ها نیز می‌شود. خانواده‌هایی که محیطی گرم، صمیمی و پر از امنیت عاطفی ایجاد می‌کنند، به فرزندان خود کمک می‌کنند تا با اعتماد به نفس بیشتری در مسیر تحصیلی خود گام بردارند. در چنین فضایی، کودکان و نوجوانان تشویق می‌شوند تا استعدادهای خود را کشف کرده و به توانایی‌های خود اعتماد کنند. خانواده نخستین نهاد زندگی است که در شکل گیری عادت ها و اندیشه های اجتماعی کودک نقش بسیار مهمی دارد. به بیان دیگر خانواده چیزی بیش از مجموعه افرادی است که در یک فضای مادی و روانی به سر می برند. خانواده یک نظام اجتماعی و طبیعی است که ویژگی های خاص خود را دارد و نهاد اولیه هر جامعه ای به شمار می رود که کانون ظهور عواطف انسانی و روابط صمیمانه میان افراد است و می توان گفت عملکرد خانواده تأثیر مستقیم و بسزایی بر عملکرد و شکل گیری رفتار و دیدگاه های اجتماعی کودک، جنبه های عاطفی روابط والدین و فرزندان دارد، در خانواده هایی که والدین رفتارهای محبت آمیز دارند، معمولا" کودکان نیز با رفتارهای اخلاقی مثبت و احترام به دیگران رشد می یابند. تأثیر و نفوذ خانواده بر ابعاد مختلف رشد اجتماعی کودکان بی شمار است.

پیشرف تحصیلی دانش آموزان یکی از دغدغه های اصلی خانواده ها در سراسر جهان است. مطالعات نشان می دهد عوامل متعددی بر موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر گذار است که یکی از مهمترین عوامل، نقش والدین است. والدین با ایجاد یک محیط حمایتی در خانه، تشویق و ترغیب دانش آموز به یادگیری و همچنین نظارت بر روند تحصیلی فرزندان، می‌توانند تاثیر بسزایی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی آن‌ها داشته باشند. مادران به عنوان یکی از اصلی‌ترین اعضای خانواده، نقش حیاتی در پیشرفت تحصیلی فرزندان دارند. آن‌ها اغلب به عنوان مربیان اولیه و الگوهای رفتاری برای فرزندان عمل می‌کنند. مادرانی که به فرزندان خود توجه ذاشته و از آن‌ها حمایت عاطفی می‌کنند، زمینه‌ساز اعتماد به نفس و خودباوری در آن‌ها می‌شوند. این اعتماد به نفس در مواجهه با چالش‌های تحصیلی بسیار حیاتی است. همچنین نقش مادر در پیشرفت تحصیلی فرزندان با ارائه راهنمایی‌های مناسب و تشویق فرزندان به مطالعه و یادگیری، در تقویت عادات مطالعه و پیشرفت تحصیلی آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. در واقع، حضور فعال و مثبت مادر در زندگی تحصیلی فرزندان می‌تواند تاثیر بسزایی در موفقیت‌های آکادمیک آن‌ها داشته باشد.

دانش آموزانی که والدینشان را در علایق و نگرانی های مربوط به مسائل تحصیلی شریک می دانند از لحاظ تحصیلی عملکرد بهتری نسبت به سایرین داشته و رفتارهای مداخله ای والدین به طور معناداری بر پیشرفت تحصیلی و اجتماعی، فرزندان اثر دارد. همچنین باید اذعان نمود، اگر شرایط تربیتی و کیفیت رابطه اولیا و فرزندان، بستری مناسب و مساعد برای رشد آنان فراهم آورد؛ استعداد و توانایی های آنان شکوفا می شود، در غیر این صورت با افراط و تفریط موجب اختلال و دشواری های یادگیری فرزندان شده و مسائل و مشکلات فراوانی از قبیل مشکلات روانی، اجتماعی، رفتاری و ... ایجاد خواهد شد.

اولیا می توانند با استفاده از راهکارهای زیر نقش خود را پیشرفت تحصیلی فرزندانشان تقویت کنند؛

والدین باید انتظارات واقع بینانه ای از پیشرفت تحصیلی فرزندان خود داشته باشند؛ انتظارات بیشتر یا کمتر از حد ظرفیت و استعداد دانش آموز می تواند موجب افت تحصیلی شود. باید با ایجاد جو حمایتی و آرام در خانه، انگیزه تحصیلی فرزندان را تقویت کنند .حمایت عاطفی والدین و کنترل آموزشی آنها با پیشرفت تحصیلی فرزندان ارتباط دارد .والدین باید احساسات فرزندان را درک کرده و آنها را از هرگونه اضطراب دور نگه دارند، باید در امور تحصیلی فرزندان مشارکت داشته و بازوی توانمند معلم و مشاور برای رسیدن به اهداف آموزشی باشند و باید با کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه تأثیرگذاری بر پیشرفت تحصیلی فرزندان، انگیزه خود را برای مشارکت افزایش دهند و نقش مؤثری در پیشرفت تحصیلی فرزندان خود ایفا کنند.

ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی