با رشد سریع جمعیت سالمندان در جهان و ایران، نظام‌های سلامت با چالش‌های متعددی در ارائه مراقبت کارآمد، پایدار و انسانی مواجه‌اند. هوش مصنوعی (Artificial Intelligence, AI) به‌عنوان ابزاری نوین و تحول‌آفرین در حوزه مراقبت سالمندی مطرح شده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی به تبیین کاربردهای کلیدی AI در مراقبت از سالمندان، مزایا و چالش‌های اخلاقی آن پرداخته و در ادامه، فرصت‌ها و چالش‌های پیاده‌سازی این فناوری در بستر بومی ایران را بررسی می‌کند.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰، بیش از ۲۰ درصد جمعیت ایران را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل خواهند داد. این تغییر ساختار جمعیتی، فشار فزاینده‌ای بر نظام سلامت، خدمات مراقبتی و خانواده‌ها وارد می‌کند. در این میان، هوش مصنوعی می‌تواند با بهره‌گیری از یادگیری ماشین، تحلیل کلان‌داده و اتوماسیون، راهکارهایی نوین برای پاسخ به نیازهای چندوجهی سالمندان ارائه دهد.

کاربردهای کلیدی هوش مصنوعی در مراقبت از سالمندان

1. پایش سلامت و تشخیص زودهنگام

فناوری‌های مبتنی بر AI، با تلفیق داده‌های حسگرهای پوشیدنی و محیطی، امکان رصد مستمر وضعیت سلامت سالمندان را فراهم می‌سازد. این ابزارها توانایی شناسایی الگوهای هشداردهنده، نظیر احتمال سقوط، نوسانات فشار خون یا نشانه‌های زوال شناختی را دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مداخلات پیشگیرانه مبتنی بر AI می‌توانند در کاهش بستری‌های غیرضروری و ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان مؤثر باشند.

2.  برنامه‌ریزی مراقبتی شخصی‌سازی‌شده

الگوریتم‌های AI قادرند بر اساس سوابق سلامت، سبک زندگی و اولویت‌های فردی، برنامه‌های مراقبتی اختصاصی طراحی کنند. از جمله کاربردها می‌توان به تنظیم رژیم غذایی، مدیریت داروها و تدوین برنامه‌های فعالیت بدنی متناسب اشاره کرد.

3. پاسخ به چالش کمبود نیروی انسانی

هوش مصنوعی می‌تواند با خودکارسازی فرآیندهای اداری و ثبت داده‌ها، بار کاری مراقبین را کاهش داده و زمان بیشتری را برای تعامل انسانی با سالمندان فراهم سازد. همچنین، ابزارهای هوشمند می‌توانند به‌عنوان دستیار مجازی یا راهنمای توانبخشی در کنار مراقبین ایفای نقش کنند.

4. کاهش انزوای اجتماعی و حمایت روانی

ربات‌های اجتماعی و دستیارهای مجازی با قابلیت پردازش زبان طبیعی، امکان تعامل اجتماعی با سالمندان را فراهم کرده و در کاهش حس تنهایی، افسردگی و اضطراب مؤثر هستند. این ابزارها قادرند مکالمات معنادار برقرار کنند، برنامه‌ریزی روزانه را مدیریت نمایند و علائم روان‌شناختی را ردیابی کنند.

دکتر عبدالرحیم اسداللهی عضو هیات علمی گروه سالمندشناسی