سیستم های آموزشی و بلاخص سیستم آموزش عالی که رسالت خطیر تربیت نیروی متخصص آینده را به عهده دارند، نیازمند بهره گیری از شیوه های آموزشی روز و بهبود مداوم فرآیندهای آموزشی می باشند. در میان کلیه عوامل تاثیر گذار در عرصه آموزش، نقش آموزشگر بر کسی پوشیده نیست. بر این اساس به طور مستمر ارزیابی هایی از عملکرد آموزشی اساتید به عمل می آید. در نیم قرن اخیر بررسی عملکرد آموزشی اساتید براساس تدوین و تکمیل فرم های ارزشیابی بوده که هر یک از انواع آن، استاد را از دیدگاه متفاوتی مورد ارزیابی قرار می دهد. نتایج حاصله از این فرم ها اگر چه از پایایی مناسبی برخوردار می باشد ولی غالبا در پایان یک دوره کاری به عمل آمده و بیش از آن که در بهبود روش های آموزشی موثر باشد جهت آگاه ساختن مدیران از وضعیت عملکرد عضو هیات علمی و در جهت اتخاذ تصمیم پیرامون تبدیل وضعیت کاری و یا ارتقاء شغلی کاربرد دارد. از این رو لازم است که پیش از ارزیابی عملکرد استاد، به صورت غیر رسمی وی را از نقاط ضعف و قوت موجود در عملکردش آگاه ساخت تا وی بتواند با اصلاح نقاط ضعف و قوت بخشیدن به نقاط مثبت، شیوه تدریس و عملکرد کلی خود را به نحوی تغییر داده که به بهبود و ارتقاء فرآیند آموزش، ایجاد رضایت بیشتر و دستیابی به نتایج بهتر در ارزیابی عملکرد منجر گردد.

برای ترجمه این عبارت: « ارزیابی حرفه ای بین همتایان » پیشنهاد گردیده است و عبارت از حضور و نظارت یک آموزشگر متبحر و بازدید وی از عملکرد آموزشی استاد همتا و بررسی «نحوه تدریس»، «طراحی دوره آموزشی» و «انتخاب مواد آموزشی» همراه با ارائه بازخورد مناسب می باشد. هدف از این کار بررسی فرآیند آموزشی، شیوه ارائه درس و چگونگی برقراری روابط جهت یادگیری است. در این مشاهدات علاوه بر بررسی مستندات و ساختارهای از پیش تعیین شده، به تعاملات و رفتار کلامی و غیر کلامی استاد و دانشجو توجه می شود. به کارگیری این ابزار در حقیقت رویکرد جلب مشارکت جهت بهبود فرآیند آموزش می باشد.

این شیوه در حقیقت بررسی و ارزیابی عمیق تر فرآیند آموزشی را با استفاده از تجربیات اساتید مجرب میسر می نماید.

فرآیند Peer Review با دو هدف کلی صورت می پذیرد.

الف) سنجش تکوینی: با این هدف Peer Review ابزاری در جهت اصلاح و بهبود آموزشی تلقی می گردد. با عنایت به نقش اساتید در حیطه آموزش، بهره گیری اساتید از الگوی آموزشی مناسب محرز می گردد. به ویژه آنکه به دلیل فقدان نظام آموزش مدرس دانشگاهی و کم توجهی به مباحث مربوطه به شیوه آموزش در دانشگاه ها نیاز به رسیدگی به این موضوع احساس می گردد. در دانشگاه های علوم پزشکی نیز اساتید غالبا زمانی به کسوت هیات علمی آموزش نائل می آیند که قبل از آن فرصتی برای آموختن شیوه های آموزش و سنجش نداشته اند و تنها به صورت سعی و خطا آموزش هایی را در جایگاه دستیاران بالینی و دانشجویان مقطع دکتری ارائه نموده اند. بدیهی است که در این راستا همواره کوشش هایی به منظور ارتقاء وانتقال تجارب آموزشی و استفاده از روش ها و فنون موثر تر و کارآمد تر به عمل آمده است که اغلب غیر روش مند بوده است. از آن جا که عادات حرفه ای غالبا در 4-3 سال ابتدای فعالیت شکل می گیرد لذا بهره گیری از الگوهای حرفه ای و نیز بازخوردهای مناسب و منصفانه روند شکل گیری این جریان را در مسیر صحیح قرار داده و تسریع می نماید. با این هدف بایستی طراحی برنامه Peer Review بسیار منعطف بوده و به صورت غیر رسمی انجام پذیرد. به این منظور تنها آگاهی گروه از انجام این فرآیند کفایت می نماید. از مصادیق اهداف تکوینی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

اساتید جوان (با سابقه کاری کمتر از سه سال ) با هدف بهبود فرآیند آموزش و توسعه فردی

دریافت بازخورد از سوی اساتید همتا در دانشکده و یافتن نقاط ضعف و قوت کلاس از دیدگاه همکاران و مدیریت عملکرد به عنوان برنامه توسعه مداوم شغلی

اگر چه در حال حاضر اجرای این فرآیند اهداف تکوینی را دنبال می نماید ولی می توان این ابزار را جهت مقاصد تراکمی نیز به کار برد.

ب) سنجش تراکمی: اجرای این برنامه برای نیل به اهداف تراکمی بایستی از رسمیت برخوردار بوده و بر طبق استاندارد صورت پذیرد. در این جا باید از منصفانه بودن، اعتبار و پایایی فرآیند و ابزارها اطمینان حاصل گردد. به این منظور بایستی مشاهده کلاس براساس برنامه طراحی شده توسط گروه انجام پذیرد.

نکته : جهت اطمینان از نتایج حاصل از انجام فرآیند Peer Review با اهداف تراکمی نیاز به آموزش ارزیابان و مشاهده کلاس توسط بیش از یک ارزیاب می باشد

به دو روش ذیل می توان فرآیند Peer Review را انجام داد.

الف) حضوری: استاد مشاهده گر جهت بررسی فرآیند تدریس شخصا در کلاس حضور می یابد. حضور بیش از یک ناظر در کلاس توصیه نمی گردد.

ب) غیر حضوری: جهت بررسی ساختار کلاس و عملکرد آموزشی، می توان کلیه کلاس های درس و یا برخی از آنان را به امکانات فیلم برداری و یا صدابرداری مجهز نمود و یا این که امکان انتقال این تجهیزات را به کلیه کلاس های درس فراهم نمود. مشاهده کلاس بدین طریق می تواند با اطلاع استاد و یا بدون اطلاع وی صورت پذیرد.

به همراه مشاهده کلاس می توان جزوات، اسلایدهای آموزشی، کوئیز، تکالیف درسی، منابع درسی، برنامه درسی، و ... را نیز مورد ملاحظه قرار داد.

بلافاصله و یا فاصله اندکی پس از اتمام مشاهدات (ممکن ست یک یا چند جلسه به طول انجامد) بایستی طی ملاقاتی حضوری بازخوردهای مناسب ارائه گردد.

جهت پایا نمودن ارزیابی توسط اساتید و نیز مستند نمودن نتایج ارزشیابی از چندین ابزار جهت اجرای Peer Review استفاده می گردد.

1.       چک لیست: قبل از مشاهده کلاس بایستی چک لیست توسط مشاهده گر مرور گردیده تا مواردی که باید در طول کلاس بدان توجه شود را بشناسد. این ابزار محدودیت های خاصی را برای مشاهده گر و مشاهده شونده به دنبال دارد. این ابزار تنها انجام و یا عدم انجام رفتارهای خاصی را نشان خواهد داد و هیچ بازخوردی در ارتباط با موثر بودن آن رفتار ارائه نمی دهد.

2.       مقیاس درجه بندی: این ابزار تاثیر نسبی رفتار مشاهده شده را نیز بیان می دارد. که مشاهده گر تاثیر نسبی هر رفتار را ارزیابی نموده و ارزش گزاری می نماید.

3.       تجزیه و تحلیل نوشتاری: این ابزار شامل جملاتی بدون انتها می باشد که مشاهده گر جوانب مختلف رفتاری ذکر شده را تشریح می نماید. جهت استفاده از این روش باید مراقب بود که مشاهده گر معیارهای مختلفی را مد نظر قرار ندهد و براساس روش تدریس خود مقایسه و ارزش گزاری ننماید.

پیشنهاد می گردد که از ترکیب چندین روش در اجرای Peer Review بهره گرفته شود.

 

حضور ارزیاب در کلاس می تواند عملکرد استاد را تحت تاثیر قرار دهد (بهتر و یا بدتر نماید)

در اثر روابط فردی، اطلاعات قبلی و یا فشارهای اجتماعی نتایج حاصله دچار انحراف گردد.

قضاوت ارزیاب در نتیجه مقایسه شیوه مشاهده شده با روش آموزشی خود دچار انحراف گردد. (ارزیاب شیوه آموزشی خود را ملاک قضاوت قرار دهد).

روابط همتایان در گروه تحت تاثیر قرار گیرد. (در صورتی که به دور از غرض ورزی و دلسوزانه اجرا گردد و اعتماد متقابل میان اعضاء وجود داشته باشد باعث بهبود روابط نیز می گردد.)

 

·         فرآیند مشاهده و ارزیابی نیازمند درجات بالایی از امانت، دقت و بی طرفی می باشد.

·         جهت اثر بخشی این روش بایستی مهارت مشاهده و آنالیز آموزش داده شود.

·         جهت دستیابی به نتایج کاملا بی طرفانه و منصفانه نیاز است که مشاهده از کلاس چندین بار توسط افراد مختلف صورت پذیرد.

·         بهتر است همتایان آموزشی از یک محیط آموزشی انتخاب شوند.

·         ارزیابان بایستی با اهداف، اولویت ها، مشکلات و ارزش های گروه کاملا آشنا باشند.

·         نتایج مشاهدات بایستی به صورت کاملا محرمانه حفظ گردد.

·         رعایت احترام نسبت به اساتید همواره حفظ گردد.

·         سیاست های درون بخشی درجهت ایجاد رویه های انجام این روش در هر گروه آموزشی ایجاد گردد.

·         پس از اجرای مقدماتی، این روش براساس نظرات افراد درگیر در برنامه اصلاح و تعدیل گردد.

·         تشکیل کمیته آموزشی در دانشکده جهت تحقیق و پژوهش جهت استاندارد سازی ، اصلاح و بهبود روش و ابزارهای مورد استفاده ایجاد گردد.

·         از نظرات مشاوران (اساتید برجسته و پر سابقه) در ارتباط با توسعه فرآیند و نیز انجام اصلاحات مورد نیاز استفاده گردد.

برنامه درسی را به لحاظ موارد زیر مورد بررسی قرار داده و نظرات خود را پیرامون جوانبی که نیاز به بهبود دارد مرقوم فرمایید.

1.       استدلالات مورد استفاده در تفهیم مباحث متناسب با سطح علمی کلاس می باشد.

2.       اهداف درس به طور کامل بیانگر مواردی است که فراگیران باید طی آن درس به آن دست یابند.

3.       اهداف برای کلیه جلسات و مباحث تهیه گردیده است.

4.       برنامه درسی بایستی حاوی اطلاعات کاملی در ارتباط با فرآیند ارزشیابی و نحوه نمره دهی باشد. اطلاعات از این دست باید در کمیته اساتید به شکل روشنی تصویب و ابلاغ گردد. به طور مثال: میان ترم 20% از نمره کل، مشارکت کلاسی 15% از نمره کل، پروژه کلاسی 10% از نمره کلاس و امتحان پایان ترم 55% از نمره کل

5.       رئوس مطالب و محتوای درس به شکل مناسبی مطرح گردیده است.

6.       مسئولیت فراگیران در دوره مشخص شده است

7.       منابع و پایگاه های اینترنتی مرتبط و ... معرفی گردیده است.

8.       سیاست هایی از قبیل نحوه برخورد با غیبت های کلاسی و یا امتحانی مشخص گردیده است.